Hướng dẫn chườm lạnh đúng cách sau mổ chỉnh hình

Sau phẫu thuật chỉnh hình, việc chăm sóc vết mổ đúng cách là rất quan trọng để người bệnh phục hồi nhanh chóng. Trong đó, chườm lạnh là một phương pháp đơn giản nhưng hiệu quả, được nhiều chuyên gia y tế khuyên dùng để giảm đau và sưng tấy. Kỹ thuật này giúp làm dịu vùng bị tổn thương, mang lại cảm giác dễ chịu và hỗ trợ quá trình lành vết thương. Để đạt được hiệu quả tốt nhất, người bệnh cần biết cách thực hiện chườm lạnh đúng phương pháp.

1. Lợi ích của việc chườm lạnh sau phẫu thuật chỉnh hình

Chườm lạnh không chỉ đơn thuần là làm mát da mà còn mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho người bệnh sau phẫu thuật chỉnh hình, giúp quá trình hồi phục diễn ra thuận lợi hơn.

1.1. Giảm đau

Chườm lạnh là một cách tự nhiên để làm giảm cảm giác đau. Nhiệt độ lạnh sẽ làm chậm các tín hiệu đau truyền về não, giúp làm tê nhẹ các dây thần kinh ở vùng phẫu thuật [1, 2]. Điều này có thể giúp người bệnh cảm thấy dễ chịu hơn đáng kể, đặc biệt trong vài ngày đầu sau mổ, và thậm chí giảm nhu cầu phải dùng đến các loại thuốc giảm đau mạnh [4].

1.2. Giảm sưng và viêm

Sưng và viêm là phản ứng tự nhiên của cơ thể sau phẫu thuật. Chườm lạnh giúp làm co các mạch máu nhỏ, hạn chế lượng máu và dịch chảy về khu vực bị tổn thương, từ đó giảm sưng tấy hiệu quả [1, 2, 3]. Việc giảm sưng cũng góp phần làm dịu phản ứng viêm, giúp vết thương mau lành hơn [3].

1.3. Hạn chế chảy máu

Nhờ tác dụng làm co mạch máu cục bộ, chườm lạnh còn giúp giảm lượng máu thoát ra từ vết mổ, hạn chế bầm tím và tụ máu dưới da [1, 3, 4]. Điều này rất quan trọng để giữ cho khu vực phẫu thuật sạch sẽ và thúc đẩy quá trình lành thương.

1.4. Hỗ trợ phục hồi chức năng

Khi cảm giác đau và sưng được kiểm soát tốt, người bệnh sẽ cảm thấy thoải mái hơn, dễ dàng hơn trong việc cử động và thực hiện các bài tập vật lý trị liệu. Việc tập luyện sớm và đúng cách là yếu tố then chốt giúp lấy lại chức năng vận động, cải thiện biên độ khớp và rút ngắn thời gian hồi phục tổng thể [4].

2. Cơ chế hoạt động đơn giản của chườm lạnh

Hiểu về cách chườm lạnh hoạt động sẽ giúp người bệnh áp dụng phương pháp này một cách hiệu quả và an toàn hơn.

2.1. Làm co mạch máu

Khi tiếp xúc với nhiệt độ lạnh, các mạch máu nhỏ ở vùng đó sẽ co lại. Điều này giống như việc siết chặt một ống nước, làm giảm lưu lượng máu chảy qua. Kết quả là lượng máu và chất lỏng tích tụ tại khu vực phẫu thuật giảm đi, giúp giảm sưng tấy rõ rệt [1, 2, 3].

2.2. Làm chậm hoạt động của tế bào

Nhiệt độ lạnh còn làm chậm các quá trình trao đổi chất của tế bào ở vùng được chườm. Điều này giúp giảm nhu cầu oxy của các mô, bảo vệ chúng khỏi bị tổn thương thêm do thiếu oxy sau phẫu thuật [1].

2.3. Giảm tín hiệu đau

Lạnh có khả năng làm chậm tốc độ truyền tín hiệu của các dây thần kinh. Khi các dây thần kinh truyền tín hiệu chậm hơn, cảm giác đau cũng sẽ giảm đi. Đây là lý do tại sao chúng ta thường cảm thấy tê bì và bớt đau khi chườm lạnh [1, 2].

3. Các phương pháp chườm lạnh phổ biến

Có nhiều cách để thực hiện chườm lạnh, tùy thuộc vào điều kiện và sự tiện lợi của người bệnh.

3.1. Túi chườm lạnh tại nhà

Đây là phương pháp phổ biến và dễ thực hiện nhất. Người bệnh có thể sử dụng:

• Túi đá: Đổ đá viên vào túi zip hoặc túi chuyên dụng, loại bỏ không khí và buộc kín.
• Gel lạnh: Các loại túi gel có thể làm lạnh trong tủ đông.
• Rau củ đông lạnh: Túi đậu Hà Lan hoặc ngô đông lạnh cũng có thể dùng tạm thời vì chúng dễ uốn cong theo cơ thể.

Ưu điểm của các loại túi chườm này là dễ kiếm, chi phí thấp và tiện lợi. Tuy nhiên, cần luôn bọc chúng trong khăn hoặc vải mỏng trước khi đặt lên da để tránh bỏng lạnh [2].

3.2. Thiết bị chườm lạnh chuyên dụng

Tại các cơ sở y tế hoặc một số gia đình, có thể sử dụng các thiết bị chườm lạnh chuyên dụng. Các thiết bị này thường cung cấp nhiệt độ lạnh ổn định và có thể duy trì lâu hơn. Một số loại còn kết hợp cả chườm lạnh và nén ép nhẹ nhàng (gọi là cryocompression) [1], giúp tăng cường hiệu quả giảm sưng.

4. Hướng dẫn thực hiện chườm lạnh đúng cách

Để chườm lạnh an toàn và hiệu quả, người bệnh cần tuân thủ các bước và lưu ý sau:

4.1. Chuẩn bị

• Một túi chườm lạnh đã được làm lạnh (túi đá, gel lạnh).
• Một chiếc khăn sạch hoặc vải mỏng (ví dụ: khăn mặt) để lót.
• Đảm bảo vùng phẫu thuật đã được băng bó sạch sẽ và khô ráo.

4.2. Thời điểm bắt đầu chườm lạnh

• Nên bắt đầu chườm lạnh càng sớm càng tốt sau phẫu thuật, ngay khi được bác sĩ cho phép [1, 3].
• Những giờ đầu sau mổ là thời điểm rất quan trọng để giúp giảm chảy máu và sưng viêm ngay từ đầu [3].

4.3. Thời gian và tần suất chườm lạnh

• Mỗi lần chườm chỉ nên kéo dài khoảng 15-20 phút [2].
• Người bệnh có thể lặp lại việc chườm lạnh 3-4 lần mỗi ngày hoặc theo hướng dẫn cụ thể của bác sĩ hoặc kỹ thuật viên vật lý trị liệu [1, 2].
• Giữa các lần chườm, nên để da nghỉ ngơi khoảng 1-2 giờ để nhiệt độ da trở lại bình thường, tránh làm tổn thương da [3].
• Thời gian áp dụng chườm lạnh có thể kéo dài từ vài ngày đến 1-2 tuần tùy theo tình trạng sưng viêm và lời khuyên của bác sĩ điều trị [3].

4.4. Vị trí chườm lạnh

• Đặt túi chườm đã được bọc khăn/vải mỏng lên trực tiếp vùng phẫu thuật (qua lớp băng gạc của vết mổ) [3].
• Không cần phải né đường mổ, bởi vết mổ đã được băng kín và việc chườm lạnh qua lớp băng gạc và khăn sẽ giúp làm giảm sưng đau hiệu quả cho toàn bộ khu vực.
• Với phẫu thuật khớp gối, người bệnh có thể tránh chườm trực tiếp lên xương bánh chè hoặc vùng khoeo chân (phía sau đầu gối) để tránh áp lực lên các mạch máu và dây thần kinh quan trọng [3].

4.5. Nhiệt độ phù hợp

• Mục tiêu là làm mát vùng da đến khoảng 10°C-15°C để đạt hiệu quả tối ưu mà vẫn an toàn [3].
• Người bệnh sẽ cảm thấy mát lạnh dễ chịu, không phải lạnh buốt hay bỏng rát. Nếu cảm thấy quá lạnh hoặc khó chịu, nên kiểm tra lại lớp lót hoặc tạm ngừng chườm.

5. Những lưu ý quan trọng để chườm lạnh an toàn

Để tránh những rủi ro không mong muốn, người bệnh cần đặc biệt chú ý các điểm sau:

5.1. Luôn bảo vệ da

• Tuyệt đối không đặt túi chườm lạnh trực tiếp lên da mà không có lớp khăn hoặc vải mỏng ngăn cách [2]. Đây là nguyên tắc vàng để tránh bị bỏng lạnh, một dạng tổn thương da do lạnh quá mức.
• Đảm bảo vết mổ đã được băng kín và khô ráo hoàn toàn trước khi chườm lạnh qua lớp khăn.
• Không chườm lạnh quá thời gian khuyến nghị (quá 20 phút mỗi lần) để tránh tổn thương da, bỏng lạnh hoặc tê cóng [2, 3].

5.2. Tránh vết thương hở

• Không chườm lạnh trực tiếp lên vết thương hở chưa được băng bó hoặc vùng da đã bị tổn thương, trầy xước.

5.3. Cẩn trọng với một số trường hợp

• Người bệnh có vấn đề về tuần hoàn máu (ví dụ: bệnh Raynaud), bệnh tiểu đường, hoặc cảm giác da bị suy giảm cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi chườm lạnh [2].
• Người già và trẻ em cần được giám sát chặt chẽ khi chườm lạnh.

5.4. Dấu hiệu cần ngừng chườm lạnh và liên hệ bác sĩ

Người bệnh cần ngừng chườm lạnh ngay lập tức và liên hệ với bác sĩ nếu xuất hiện bất kỳ dấu hiệu bất thường nào sau đây:

• Da chuyển sang màu trắng bệch, xanh tím hoặc đỏ bất thường.
• Cảm giác tê bì, bỏng rát, hoặc đau tăng lên thay vì giảm đi.
• Xuất hiện phát ban, mụn nước hoặc bất kỳ phản ứng da bất thường nào khác.

6. Khi nào cần tham khảo ý kiến bác sĩ

Chườm lạnh là một phương pháp hỗ trợ tốt, nhưng không thay thế được sự thăm khám và điều trị của bác sĩ. Người bệnh cần liên hệ ngay với cơ sở y tế nếu gặp phải các tình huống sau:

• Đau không giảm hoặc tăng lên dù đã chườm lạnh đúng cách.
• Sưng tấy không thuyên giảm hoặc nặng hơn theo thời gian.
• Sốt cao, vùng vết mổ bị đỏ, nóng, hoặc có dịch bất thường chảy ra.
• Tê bì, yếu liệt hoặc thay đổi cảm giác ở chi sau chườm lạnh.
• Bất kỳ lo lắng nào khác về quá trình hồi phục của người bệnh.

7. Thông tin kiểm duyệt & tài liệu tham khảo

Tư vấn chuyên môn: ThS ĐD. - Nguyễn Thị Thương. Bệnh Viện Đại Học Y Dược TP. Hồ Chí Minh Ngày cập nhật: 2025-11-05

Tài liệu tham khảo:

• [1] Jon E Block (2010). Cold and compression in the management of musculoskeletal injuries and orthopedic operative procedures: a narrative review. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3781860/. Truy cập: 2025-11-05.
• [2] Daniel Engelhard, Pierre Hofer, Simon Annaheim (2019). Evaluation of the effect of cooling strategies on recovery after surgical intervention. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6579562/. Truy cập: 2025-11-05.
• [3] Lin Yang, Yi‐fang Zhan, Zan‐jing Zhai, Hong Ruan, Hui‐Wu Li (2025). Mechanisms and parameters of cryotherapy intervention for early postoperative swelling following total knee arthroplasty: A scoping review. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11888574/. Truy cập: 2025-11-05.
• [4] Zhimin Liang, Zichuan Ding, Duan Wang, Yuchen Guo, Ling Zhu, Zeyu Luo, Lingli Li (2024). Cryotherapy for Rehabilitation After Total Knee Arthroplasty: A Comprehensive Systematic Review and Meta‐Analysis. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11608804/. Truy cập: 2025-11-05.